tekening van Frans Nols

Drie personen in het hart van de tekening trekken de aandacht. Twee in gesprek en de ander lijkt zittend te lezen. De bomen – in vol blad – staan er vele jaren. Kijk je langer, dan zie je ook drie lantaarns, twee in het park en een grotere aan de rand van een weg. Heel vaag in de verte een gebouw met meerdere verdiepingen. Een stadspark in 1945.  Jarenlang liep ik langs die tekening. Soms keek ik er wat langer naar. De tekening was, aldus mijn moeder, via de kunstenaar verkregen. Maar wie was die kunstenaar Frans Nols, hoe waren mijn ouders op het idee gekomen, en waar verwierven ze deze figuratieve tekening?

Frans Nols

Tussen 1948 en 1968 moet Frans Nols (1921 Heerlen – 1972 Amsterdam) een succesvol kunstenaar  zijn geweest. Prestigieuze onderscheidingen, tentoonstellingen, erkenning (Zuid-Limburg, Amsterdam, Saõ Paõlo), veelzijdige productie (schilderij, aquarel, tekening, grafisch werk, wandschildering, glas-in-lood, glasappliqué), professor aan de Jan van Eyck Academie, aankopen en opdrachten . Curatoren van twee recente solotentoonstellingen verbonden hem met begrippen als ‘vergeten’ of ‘verloren’. Ook is zijn naam voor altijd verbonden met een oude categorie, de ‘Amsterdamse Limburgers’. Jonge kunstenaars, die in de late jaren veertig van de vorige eeuw, het benauwende kunstklimaat in Zuid-Limburg verruilden voor het vrijere klimaat in Amsterdam, zoals op de Rijksacademie voor beeldende kunsten. In de catalogus ‘Jonge schilders 1950’ schreef de toenmalige curator van het Stedelijk Museum Amsterdam, Hans Jaffé, over zeven interessante vernieuwers van de beeldende kunst,  waaronder Frans Nols. Zijn roem lijkt, in tegenstelling tot die van zijn voormalige kunstvrienden, na 1968 een knauw te hebben gekregen.

Frans Nols was in zijn laatste jaren een schim van wie hij ooit was. Een man met een goed voorkomen, vol zelfvertrouwen en veelbelovend, gezelligheidsdier, nieuwsgierig. Als leerling op de Middelbare Nijverheidsschool te Maastricht (’41-’44) onderhield Frans Nols warme contacten met andere leerlingen, als Pieter Defesche, Ger Lataster, en Jef Diederen. Gesprekken over ambachtelijke technieken of discussies over Cézanne’s betekenis voor de schilderkunst. In die periode maakte hij de parktekening uit 1945. Invloed van zijn Rijksacademiedocent, prof. Heinrich Campendonk (voormalige lid van de expressionistische groep ‘Der Blaue Reiter’) of van de Franse modernisten, of van Cobra speelde toen geen rol. Aan het einde van zijn leven raakte hij geïsoleerd, kwam nog nauwelijks in zijn ateliers, hij maakte werk niet meer af. De lust voor de kunst leek gedoofd te zijn. Met dank aan de sterke drank.

kunst voor een jong stel

Op 17 januari 1948 verwierven mijn ouders voor hun huwelijk een ets (Grigny, 1945) van Frans Vos. De Vos van de portretten van bezoekers van het Maastrichtse cafe ‘In den ouden Vogelstruys’ . Op  de achterzijde staat de handtekening van de kunstenaar, telefoon, adres: Kleine Looierstraat 20, Maastricht. Hebben zij daar voor het eerst iets gezien van Frans Nols? Beide jongemannen kenden elkaar van de Nijverheidsschool. In de periode rond 1950 hadden mijn ouders het vooral druk met opgroeiende kinderen, eventuele emigratie, verhuizen en inrichten, het genieten van een vakantie, of het verbeteren van de maatschappelijke positie. In hun bescheiden boekenkast waren onder andere naslagwerken te vinden over Albrecht Dürer, of de karikaturist Heinrich Zille. Toch vormde dat slechts een marginaal deel van de boekenvoorraad.

In 1948 was er in het Heerlense raadhuis de tentoonstelling ‘Herwonnen Kunstbezit’ van kunstwerken, die in de oorlogsjaren waren geroofd. Het was min of meer het begin van een nauwe relatie tussen de toenmalige burgemeester Marcel van Grunsven en de directeur Willem Sandberg of de curator Hans Jaffé van het Stedelijk Museum Amsterdam. Dat leidde twee jaar later tot de expositie ‘Jonge schilders 1950’ – 18 maart/10 april – in het raadhuis. In het bedrijfstijdschrift ‘Steenkool’ (nr.7) las mijn vader – toen werkzaam op de mijn Emma – een uitnodiging voor die tentoonstelling van zeven jonge Limburgse kunstenaars, die inmiddels de Rijksacademie in Amsterdam hadden afgemaakt. Waarschijnlijk zijn mijn ouders in hun spaarzaam vrije uren – het eerste kind enkele weken oud – langsgewipt in het raadhuis. Tussen het werk van die Amsterdamse Limburgers hingen een gouache, een tekening, en schilderijen van Frans Nols. De catalogus vond ik in de bibliotheek van de Jan van Eyck Academie en in die eenvoudige uitgave staan zeven werken van Frans Nols. Ik denk niet dat daar die parktekening werd getoond, want die paste niet in het oogmerk van die tentoonstelling. In omfloerste termen laat de curator H.J. (Stedelijk Museum) de Limburgers weten, dat ze met grensverleggende kunst te maken hadden. Misschien bracht die tentoonstelling hen wel op het idee op om later iets van Nols aan te schaffen.

een ontmoeting

Nols behield zijn band met de streek waar hij geboren en getogen (Kerkrade) was. In de zomermaanden werkte hij graag op zijn zuidelijke atelier in Kasteel Ehrenstein. Hij exposeerde bijvoorbeeld in Kasteel Hoensbroek: ‘Amsterdamse Limburgers in 1953’. Ook nam hij persoonlijk deel aan rondleidingen of kunstloterijen. Genoeg mogelijkheden om elkaars wegen te kruisen. Mijn ouders hebben ergens tussen 1948 en 1954 de tekening verworven van de veelbelovende kunstenaar. Mijn moeder trok ooit een ernstig gezicht, toen ze kijkend naar de tekening het woord ‘kunstenaar’ uitsprak. Hij deed ertoe.

---

• ‘Jonge schilders 1950‘, tentoonstellingscatalogus Raadhuis Heerlen, Heerlen, 1950
• ‘Heerlen, centrum van een levende cultuur‘; artikel in: 1926-1962 het centrum van de mijnstreek en het spoor van de avant-garde, Vitruvianum / Stadsgalerij Heerlen, 1996
• ‘Frans Nols: zwart-wit in kleur‘, tentoonstellingscatalogus Raadhuis Kerkrade, Kerkrade, 2012